دامنه حرکتی مفصل شانه گسترده‌تر و متغیرتر از تمام مفصل‌های بدن است. شانه این امکان را برای ما فراهم می‌آورد تا بتوانیم کارهای مختلف، از نقاشی گرفته تا بسکتبال را انجام دهیم. البته این انعطاف‌پذیری شانه را به یکی از ناپایدارترین و آسیب‌پذیرترین مفصل‌های بدن تبدیل کرده است.
مفصل شانه با استخوان ثابت نگه داشته نمی‌شود، بلکه سیستم ظریف و پیچیده‌ای از عضلات، تاندون‌ها و رباط‌ها است که شانه را پایدار می‌کند. ورزشکاران یا کارگرانی که حرکات بالای سر را انجام می‌دهند، مانند شناگران، پرتاب کنندگان توپ، نقاشان و کارگران ساختمانی، بیشتر مستعد آسیب دیدگی شانه هستند. به علاوه هر چه سن بالاتر می‌رود، شانه ضعیف‌تر و آسیب‌پذیرتر می‌شود.
شانه یک مفصل ساده نیست، بلکه آرایشی پیچیده از استخوان‌ها، رباط‌ها، عضلات و تاندون‌ها دارد که بهتر است کمربند شانه نامیده شود. تقویت کردن بازو و تامین دامنه حرکتی بازو عملکرد اصلی کمربند شانه است. کمربند شانه شامل سه استخوان (کتف، ترقوه و بازو) می‌شود.
مفصل شانه بلند کردن، فشار دادن و کشیدن با بالاتنه را ممکن می‌کند. رباط‌ها، عضلات و تاندون‌های قوی از مفصل شانه حمایت می‌کند. آسیب دیدن هر یک از بخش‌های شانه به درد خفیف تا شدیدی دامن می‌زند. اگر آسیب شانه را درمان نکنید، با مشکلات متعددی مانند در رفتگی شانه ، شکستگی شانه یا حتی آرتروز شانه مواجه خواهید شد.
پزشک پس از انجام تصویربرداری های لازم و تشخیص نوع و شدت آسیب شانه ،مناسب ترین روش های درمانی را برای کمک به بیمار به کار می گیرد.
برای کسب اطلاعات بیشتر و یا رزرو نوبت با شماره تلفن های تماس حاصل فرمایید.
آناتومی مفصل شانه
اگر شانه را به صورت چندلایه در نظر بگیریم، عمیق‌ترین لایه استخوانی است و سپس رباط‌های کپسول مفصلی و پس از آن تاندون‌ها و عضلات در لایه فوقانی قرار می‌گیرد. عصب‌ها و رگهای خونی عضلات و استخوان‌های شانه را تغذیه می‌کنند. عصب‌ها سیگنال‌ها را از مغز به عضلات منتقل می‌کنند تا عضلات شانه را حرکت دهند، از طرفی عصب‌ها سیگنال‌های درد، فشار و دما را از عضلات به مغز منتقل می‌کنند.
مفصل گلونوهومرال (GH )
مفصل شانه متحرک‌ترین مفصل بدن و به همین دلیل ناپایدار است، بنابراین عجیب نیست که درصد شیوع دررفتگی شانه بیشتر از دیگر مفصل‌های بدن است. مفصل گلونوهومرال بخش اعظم حرکت کمربند شانه را ممکن می‌کند. این مفصل حرکت رو به جلو، عقب و طرفین بازو و چرخش رو به داخل و بیرون آن را ممکن می‌کند؛ همچنین به واسطه موجود مفصل گلونوهومرال است که می‌توانیم، بازو را جلو و پشت بدن ببریم و آن را به صورت دورانی در جهت و خلاف جهت عقربه‌های ساعت بچرخانیم. مفصل گلونوهومرال بیشترین توانایی حرکتی را در بدن دارد و به نظر می‌رسد که در هر جهتی می‌تواند حرکت کند؛ اما ساختارهای معینی حرکت رو به بالای بازو را در پشت بدن به اندازه ۶۰ درجه محدود می‌کند. این دامنه حرکتی گسترده زمینه را برای بروز مشکلات متعدد و آسیب دیدگی‌های مختلف کمربند شانه فراهم می‌کند.
مفصل گلونوهومرال مانند مفصل ران، مفصلی گوی و کاسه‌ای است. وجه تمایز مفصل ران و شانه این است که مفصل ران یک مفصل تحمل کننده وزن است و شانه یک مفصل آویزان است. سر بزرگ و تقریباً گرد استخوان سر بازو (گوی) در فرورفتگی کم عمق و کوچک گلنوئید (حفره) در کنار استخوان کتف قرار می‌گیرد. حفره شانه بسیار کم‌عمق است و تماس بسیار کمی با سر گرد استخوان بازو دارد و وضعیت آن شبیه به توپ گلف روی گوه زیر توپ است. به علاوه فرورفتگی حفره بسیار بزرگتر از گوی قرار گرفته داخل آن است. این جایگیری نامناسب و تماس جزئی استخوان‌ها باعث می‌شود که مفصل گلونوهومرال در هر نقطه‌ای از قوس حرکتی شانه ناپایدار شود. بنابراین بافت‌های نرم داخل مفصل پایداری و توانایی حرکتی شانه را حفظ می‌کنند.
مفصل آکرومیوکلاویکولار (AC )
مفصل آکرومیوکلاویکولار یا اخرمی ـ ترقوه‌ای بازو را به بدن در روی قفسه سینه متصل می‌کند. چون پایداری استخوانی در مفصل شانه کم است، چندین رباط و بافت نرم دیگر مفصل را پایدار می‌کند. رباط AC فوقانی مهم‌ترین تثبیت کننده افقی است. رباط کوراکوکلاویکولار (غرابی ـ ترقوه‌ای) به تثبیت عمودی ترقوه کمک می‌کند. ترقوه چرخش قابل ملاحظه‌ای دارد که حدود ۱۰ % آن در مفصل آکرومیوکلاویکولار رخ می‌دهد.
مفصل استرنوکلاویکولار (SC )
بخش اعظم چرخش شانه در مفصل استرنوکلاویکولار (جناغی ـ ترقوه‌ای) رخ می‌دهد و بافت‌های نرم این مفصل را تثبیت می‌کنند. کپسول مفصلی خلفی استرنوکلاویکولار مهم‌ترین ساختار برای پیشگیری از دررفتگی رو به جلو و عقب ترقوه میانی است.
روتاتور کاف
تصویر: عضلات روتاتور کاف: عضله سوپرااسپیناتوس، ترس مینور، اینفرااسپیناتوس، ساب اسکاپولاریس (نمای پشتی) (نمای جلویی)
روتاتورکاف یا چرخاننده شانه از چهار واحد تاندونی ـ عضلانی تشکیل می‌شود که از کتف شروع می‌شوند و به برآمدگی استخوان سر بازو متصل می‌شوند. نقش روتاتورکاف این است که سر استخوان بازو را در سراسر دامنه حرکتی شانه و هنگام بالا بردن بازو، در مرکز حفره گلنوئید نگه دارند. روتاتورکاف تثبیت کننده اصلی هنگام حرکتهای مفصل گلنوهومرال است. استفاده بیش از حد و آسیب دیدگی روتاتورکاف شایع‌ترین مشکل در کمربند شانه است.
فضای ساب آکرومیال
فضای ساب آکرومیال زیر زائده اخرمی استخوان کتف (آکرومیون) و بالای روتاتورکاف قرار دارد. بورس ساب آکرومیال این فضا را مشخص می‌کند و کمک می‌کند تا روتاتور کاف بدون سایش زیر قوسی بلغزد که توسط آکرومیون و کوراکوآکرومیون شکل گرفته است. زائده‌های استخوانی زیر آکرومیون این فضا را تنگ می‌کند، بورس را تحریک می‌کند و باعث پارگی روتاتورکاف می‌شود.
استخوان‌های کمربند شانه
تصویر: ترقوه، کتف، بازو
استخوان‌های کمربند شانه را در این بخش توضیح می‌دهیم.
کتف (اسکاپولا)
کتف پیچیده‌ترین استخوان شانه و بخشی از کمربند شانه است. کتف روی قفسه سینه حرکت می‌کند و فقط با عضله به آن متصل می‌شود. سه مشخصه اصلی کتف عبارت است از: ستون فقرات، زائده غرابی (کوراکوئید) و آکرومیون. بخش فوقانی مفصل گلونوهومرال توسط آکرومیون شکل می‌گیرد. آکرومیون با ترقوه اتصال دارد و مفصل آکرومیوکلاویکولار را تشکیل می‌دهد. ستون فقرات پشت استخوان کتف را به دو قسمت تقسیم می‌کند. عضلات متصل به زیر مهره‌های ستون فقرات عضلات اینفرااسپیناتوس گفته می‌شود و عضلات متصل به بالای ستون فقرات عضلات سوپرااسپیناتوس نام دارد.
بالای بازو (هومروس)
استخوان بازو یک بخش گوی در مفصل گوی و حفره‌ای است که سر (گوی) استخوان بازو داخل حفره گلنوئید قرار می‌گیرد. زیر سر استخوان بازو گردن آناتومیک استخوان قرار دارد که سر بازو را از برآمدگی آن جدا می‌کند. هر برجستگی (توبروزیته) محلی برای اتصال عضلات قدامی روتاتورکاف است؛ ۴ عضله روتاتورکاف از استخوان کتف شروع می‌شوند و تاندون‌های آن به استخوان بازو متصل می‌شوند. شیار دوسر این برآمدگی‌ها را از هم جدا می‌کند. دقیقاً زیر این برآمدگی‌ها گردن جراحی استخوان بازو قرار دارد و این ناحیه متداول‌ترین بخش برای شکستگی سر استخوان بازو است.
ترقوه
استخوان ترقوه از استرنم (جناغ سینه)، بالای دنده اول شروع می‌شود و رباط آکرومیوکلاویکولار، چند عضله و رباط کوراکوکلاویکولار آن را ثابت نگه می‌دارد. ترقوه مفصل شانه را رو به بیرون و در کنار بدن نگه می‌دارد تا بتوانیم کتف را حرکت بدهیم.
رباط‌های شانه
چند رباط مهم در اطراف کمربند شانه وجود دارد. رباط بافت نرمی است که استخوان‌ها را به هم متصل می‌کند. رباط نوار محکم و سفتی است که انعطاف‌پذیری بالایی ندارد. زمانی که رباط کشیده می‌شود، کشیده می‌ماند و اگر بیش از حد کشیده شود، درمی‌رود.
رباط‌ها در کنار عضلات و تاندون‌ها عامل اصلی پایداری شانه هستند. رباط‌های شانه کپسول مفصلی را شکل می‌دهند که مفصل گلونوهومرال را در میان می‌گیرند. این تثبیت کننده‌های غیرفعال مانع دررفتگی شانه می‌شوند. مهم‌ترین رباط‌ها آکرومیوکلاویکولار، کوراکوکلاویکولار و کوراکوآکرومیال نام دارند.
رباطی که ترقوه را به زائده اخرمی متصل می‌کند، رباط آکرومیوکلاویکولار نام دارد و اگر این رباط آسیب ببیند، مشکل جدا شدن شانه پیش می‌آید. دو رباطی که ترقوه را از طریق زائده غرابی به کتف متصل می‌کنند، رباط‌های کوراکوکلاویکولار و کوراکوآکرومیال نام دارند. رباط کوراکوآکرومیال مانع دررفتگی رو به بالای شانه می‌شود. دررفتگی سر استخوان بازو معمولاً پی‌آمد حرکتی رو به پایین است.
عضلات و تاندون‌های شانه
عضلات پشت بدن، گردن، شانه، قفسه سینه و بالای بازو همگی با هم برای حمایت از شانه و حرکت دادن آن کار می‌کنند. یکی از مهم‌ترین این عضلات، عضله دلتوئید است.
تاندون بافت نرم و ارتجاعی پیوندی است که عضلات را به استخوان متصل می‌کند. عضلات استخوان‌ها را از طریق کشیدن تاندون‌ها حرکت می‌دهند. تاندون‌های روتاتورکاف مجموعه‌ای از تاندون‌ها هستند که عمیق‌ترین لایه عضلانی را به استخوان بازو متصل می‌کنند. روتاتور کاف‌ها در محل اتصال تاندونی به استخوان بازو، کپسولی فیبری را تشکیل می‌دهند. عضلات و تاندون‌های روتاتورکاف توانایی ما را برای بالا بردن بازو به طرفین (ابداکشن) کنترل می‌کنند.
هر یک از عضلات شانه حرکت خاصی را ممکن می‌کند. تاندون‌ها و عضلات روتاتورکاف گروه ماهیچه‌ای عمقی هستند که شانه را حرکت می‌دهند. نگه داشتن سر استخوان بازو داخل حفره گلنوئید، عملکرد اصلی عضلات روتاتورکاف است. این گروه عضلانی مهم دقیقاً بیرون مفصل گلونوهومرال قرار دارد و چرخش شانه را در جهات مختلف ممکن می‌کند. عضلات روتاتور کاف عبارت‌اند از:
- سوپرااسپیناتوس
- اینفرااسپیناتوس
- عضلات ترس مینور (SIT)
- ساب اسکاپولاریس
عضلات چرخاننده شانه عموماً در برنامه توانبخشی درمانی مورد توجه قرار می‌گیرند. تاندون دوسر از استخوان بازو شروع می‌شود و به حفره گلنوئید متصل می‌شود، و از آنجا به بخشی از لابروم تبدیل می‌شود. آسیب دیدگی تاندون دوسر و کشیده شدن آن از محل اتصال به گلنوئید، مشکلات مختلفی را به دنبال دارد. عضله دلتوئید بزرگ بر روی عضلات SIT قرار دارد و بزرگترین و قوی‌ترین عضله شانه است که وظیفه بلند کردن بازوی دراز شده را به عهده دارد، با این حال عضله دوسر نیز در این حرکات نقش دارد.
بورس شانه
بورس بزرگ ساب آکرومیال بین لایه عضلانی روتاتورکاف و لایه بیرونی عضلات حجیم بزرگ قرار دارد و اصطلاحاً بورس ساب دلتوئید گفته می‌شود. بورس‌ها در سراسر بدن وجود دارند. بورس کیسه بالشتک مانندی است که بین دو سطح متحرک دیده می‌شود، بورس با غشاء سینوویال پوشیده می‌شود و حاوی مقدار کمی مایع روان کننده است که سایش را کاهش می‌دهد و به حرکت کمک می‌کند؛ غلظت مایع سینوویال شبیه به سفیده تخم مرغ خام است. در هر دو نقطه از بافت پیوندی بدن، به جز مفصل‌ها، که روی هم حرکت می‌کنند، بورس وجود دارد. عملکرد بورس کاهش سایش بین تاندون و استخوان، رباط و استخوان، تاندون و رباط و بین عضلات است. بورسیت به التهاب یا عفونت بورس گفته می‌شود.
رگهای خونی و عصب‌های شانه
در شانه، چند عصب مهم وجود دارد که شامل عصب رادیال، عصب اولنار (زند زیرین) و عصب مدیین (میانی) می‌شوند. اما مهم‌ترین آنها، شبکه عصبی بازویی است که تمام عضلات موثر برای عملکرد بازو و کمربند شانه را تغذیه می‌کند. این شبکه عصبی و شاخه‌های عصبی آن، عصب‌های فرعی ستون فقرات و عصب بلند صدری هستند که در برابر ضربات مستقیم آسیب‌پذیرترین عصب‌ها هستند. دررفتگی شانه شایع‌ترین علت آسیب دیدن شبکه عصبی بازویی است. آسیب دیدگی مستقیم کتف به اثر شکستگی یا دررفتگی منجر می‌شود که به صدمه دیدن عصب‌های صدری یا فرعی ستون فقرات منجر می‌شود و حرکت و حس شانه را تغییر می‌دهد.
سیاهرگ و سرخرگ زیر ترقوه دو ساختار عروقی اصلی در شانه و بخشی از خروجی مهره‌های صدری هستند. آسیب دیدن و شکستگی ترقوه به این عروق آسیب می‌زند. رگهای متعددی مسئول خون رسانی روتاتورکاف هستند و نبض شریان بزرگ زیربغل در این نقطه حس می‌شود. شریان زیربغل به تعداد زیادی رگ کوچکتر منشعب می‌شود که خون را به نقاط مختلف شانه می‌رسانند.